مزارات و مقابر ایران و عراق به روایت سفرنامه های اروپاییان از آغاز عصر صفوی تا پایان قاجار

اروپاییان به علل و انگیزه های متفاوتی قدم در راه سفر می گذاشتند که عمده ترین آن دلایل عبارت از: تبلیغ آیین مسیحیت، اتحاد با ایران علیه دشمن مشترک امپراطوری عثمانی، برقراری روابط سیاسی-تجاری، فعالیت های بازرگانی، سیاحت، انجام فعالیت های علمی و اکتشافی، تصدی سمت وزیرمختاری و ... بوده است. در این پژوهش تعدادی از سفرنامه های سیاحانی که از آغاز عصر صفوی تا پایان دوره ی قاجار از ایران و عراق دیدن کرده بودند، معرفی شده است. در ادامه، اظهارات سیاحان درباره ی جنبه های معماری مزارات امامان و منسوبان آنان و مقابر غیر از ائمه و امام-زادگان در ایران و عراق، گردآوری و بررسی شده است. سپس به کارکردهای مزارات و مقابر در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم با تکیه بر سفرنامه های اروپاییان پرداخته شده است. از خلال گزارش های سیاحان مشخص می شود که بناهای آرامگاهی در طول زمان تغییرات متعددی را به خود دیده و تغییر سلسله-های پادشاهی و گذشت زمان تأثیراتی در تغییر توجه مردم و نیز حکومت نسبت به آن بناها داشته است. این گزارش ها در برخی موارد به دلیل فقدان آگاهی و عدم برخورداری سیاح از دانش معماری و نیز متکی بودن بر اطلاعات شفاهی عاری از خطا نبودند. آداب و رسومی نظیر بست نشینی، زیارت، توسل، دخیل و دفن اجساد اموات در جوار مزارات و مقابر، که در حال حاضر یا به نابودی گراییده و یا کمرنگ شده اند، در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم ایران و عراق نمود و ظهور بسیاری داشته است؛ به طوری که ارتباط دو طرفه ای میان درآمد شهرهای مذهبی با تعداد زایران و اموات وجود داشت، همچنین رونق برخی مشاغل در جامعه وابسته به همین آداب و رسوم بود.